"Małżeństwo może łączyć nie tylko dwie osoby, lecz także trzy, cztery albo jeszcze więcej. Żonami tego samego mężczyzny mogą być siostry. Mężami tej samej kobiety mogą być bracia. Oficjalnym ślubnym partnerem może być nawet osoba nieżyjąca" - rozpoczyna swoisty przewodnik po związkach świata profesor Kuligowski. Uczciwie przy tym zaznacza, że książka nie jest wyczerpującym katalogiem wszystkich znanych nauce typów małżeństw. "Kolejne rozdziały (...) proszę zatem traktować jako zaproszenie do wędrówki po niezwykle interesującym, a wciąż mało znanym polu ludzkiej kultury" - dodaje.

W tej podróży czeka nas - europocentryków - sporo odkryć i zaskoczeń. W końcu przyglądamy się bliskim relacjom w rodzinach, a te z góry można opatrzyć statusem: "to skomplikowane" (czasem nawet bardzo). Zebrane w książce historie małżeństw m.in. z Malezji, Nepalu, Kurdystanu, Indii, Kenii, Tanzanii, Arabii Saudyjskiej, Chin czy Panamy są dowodem na to, że żaden model nie zdobył monopolu - sposoby małżeńskiej koegzystencji przyjęte i praktykowane w jednej części świata, w innej z różnych powodów nie są możliwe. A instytucja małżeństwa jest cały czas otwartym polem do badań dla antropologów. " (...) moim głównym celem jest mądre uwrażliwienie na odmienne sposoby życia i odczuwania" - zaznacza autor. W tym założeniu tkwi największa wartość jego książki.

Poliandria braterska (jedna żona poślubia wszystkich braci męża) praktykowana w Nepalu to najrzadszy typ związków na świecie. Dużo popularniejsza i bardziej powszechna jest poligynia (jeden mąż, wiele żon). Badania nad praktykowanym wśród Kurdów lewiratem - regułą kulturową, która nakazuje bratu zmarłego męża kobiety poślubić ją niezwłocznie - dowodzą, że rzeczywistość może różnić się od szlachetnych założeń tradycji. A i powszechna w europejskim kręgu kulturowym monogamia ("jedynie w 16 procentach znanych kultur monogamia jest normą" - przytacza wyniki badań profesor Kuligowski) miewa wiele odcieni i nie zawsze daje się sprowadzić do wzoru: 1 mężczyzna plus 1 kobieta. To i tak tylko niewielki fragment "studium przypadków" opisanych w książce.

Małżeństwa świata... to druga po wydanej przed rokiem Trzeciej płci świata, w której profesor Kuligowski opisywał, jak postrzegana jest płeć w kulturach świata. W nowym tomie wyraźnie nawiązuje do pierwszej części (nie tylko w formie graficznej - obie mistrzowsko zilustrowała Marianna Sztyma). Obie książki łączy przede wszystkim próba otwarcia naszych głów i wrażliwości na inne kultury, modele życia. "Czerwona lampka" w świecie, w którym coraz chętniej odgradzamy się od wszystkiego, co Inne.   

Sylwia Klimek

• Waldemar Kuligowski, Drugi mąż czwartej żony. Małżeństwa świata
• wyd. Albus

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2022