Johannes od początku nie miał lekko. Urodził się jako wcześniak w ZSRR, gdzie musiał dzielić miejsce w inkubatorze z innym niemowlakiem. Wychowywał się bez ojca w miasteczku nieistniejącym na mapach z uwagi na obecność w tamtym miejscu tajnej kopalni uranu. Raz wykąpał się w skażonym morzu, przez co wypadła mu większość włosów. Babka chciała go wychowywać w surowej sowieckiej dyscyplinie, ale matka hipiska, protestująca przeciwko wojnie w Afganistanie, miała na ten temat odmienne poglądy. W końcu cała rodzina została deportowana do Tallinnu, gdzie mały Johannes przeżywa chwile, których nie zapomni do końca życia.

A w tle powoli rozpada się imperium komunistyczne, wdrażana jest polityka pieriestrojki, pojawiają się możliwości wyjazdu do pracy na "zgniły zachód". Dzieciństwo Johannesa rozpięte jest więc między ideologią homo sovieticus a cukierkami Dumle, między toporną szmacianką towarzysza Gorbaczowa a kiczowatą lalką Barbie - i ten pozornie niedający się pogodzić dualizm już na zawsze stanie się częścią tożsamości głównego bohatera.

Estoński twórca utrzymuje swoją opowieść w lekkim, komediowym tonie, co zdaje się kontrastować z powagą oraz doniosłością prezentowanych na ekranie przemian społecznych i politycznych, ale czyni ją dzięki temu osobistą, pełną ciepła, humoru i tęsknoty za czasem dzieciństwa. Jako dzisiejszy czterdziestolatek garściami czerpie z własnych doświadczeń, ukazuje różne strony sowieckiego dziedzictwa, które zostawiło niezatarte ślady w młodym umyśle, ale potrafi się też zdystansować - w niebanalny sposób przedstawić związki krzyżujących się w jego historii kultur: estońskiej, radzieckiej i fińskiej.

Ostatecznie Randla nie staje po stronie ani Wschodu, ani Zachodu. Od początku staje po stronie swojego bohatera, dla którego nie liczą się ani żelazna kurtyna, ani ideologie, lecz wczesne przyjaźnie, doświadczanie świata, pragnienie bycia blisko matki i pierwszy pocałunek z dziewczyną. Jak wskazuje tytuł filmu, Żegnaj, Związku Radziecki jest dla niego swego rodzaju pożegnaniem, ale i rozliczeniem z czasami dzieciństwa. Potem pozostają jedynie wspomnienia, które podobnie jak ojczyzna - w jego rozumieniu nie mająca nic wspólnego z granicami geopolitycznymi - zawsze będą miały znaczące miejsce w sercu.

Adam Horowski

• 39. Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza Ale Kino!: Żegnaj, Związku Radziecki, reż. Lauri Randla
• 10.12, 11.12

© Wydawnictwo Miejskie Posnania 2021