Wystawa, którą można oglądać do 31 sierpnia, ma stanowić pewnego rodzaju dokumentację konferencji Delta Nilu jako centrum wymiany kulturowej pomiędzy Górnym Egiptem, a południowym Lewantem. Jej zadaniem jest również zaprezentowanie w ogólnym zarysie osiągnięć polskiej ekspedycji archeologicznej pod kierownictwem prof. K. Ciałowicza z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i dr. M. Chłodnickiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, jakie zostały dokonane w ciągu piętnastolecia prac na stanowisku na Wzgórzu Kurczaka, jak tłumaczy się nazwę miejsca z języka egipskiego.

Tell el-Farcha to stanowisko archeologiczne położone we wschodniej części delty Nilu, na obszarze którego znajdowała się starożytna osada, założona około 3700-3600 lat p.n.e - czyli w okresie przed zjednoczeniem Górnego i Dolnego Egiptu. Była to dość szczególna osada, bo stanowiącą ważny przyczółek dla karawan, poruszających się po lądowym szlaku handlowym pomiędzy Bliskim Wschodem a Górnym Egiptem. Jak przypuszczają naukowcy, na obszarze Tell el-Farcha - uważanym do niedawna za jałowy pod względem potencjału archeologicznego i z tego powodu do lat 70. XX w. nieeksplorowany - mieścił się centralny punkt handlu dla terenu wschodniej delty Nilu. Odkrycie pozostałości tego zespołu osadniczego to wyłącznie zasługa Polaków, którzy w 1998 r. przejęli koncesję na badania Tell el-Farcha od ekspedycji włoskiej.

Organizatorzy wystawy za pomocą ściśle wyselekcjonowanych zdjęć prezentują zwiedzającym stanowisko archeologiczne Tell el-Farcha, zlokalizowane na obszarze trzech wzgórz. Możemy na nich zobaczyć nie tylko artefakty i pozostałości budowli, jakie udało się odsłonić, ale i samo stanowisko wraz z przyległym do niego terenem. Widzimy, jak od rozpoczęcia badań, w miarę upływu czasu, teren ten podlegał dynamicznym zmianom, będących odzwierciedleniem działalności człowieka, a dokładniej - zatrważającej urbanizacji wsi Ghazala, przyległej do obszaru badań. Tak dramatycznej, że ma się ochotę zobaczyć więcej zdywersyfikowanych ujęć.

Obok fotografii, na których uchwycono postęp prac wykopaliskowych, znajdują się i te, na których utrwalono najbardziej interesujące obiekty, m.in.: pozostałości domów budowanych z drewnianych pali, browaru, magazynów, czy struktury o nieznanym dotąd przeznaczeniu. Ekspozycję uzupełnia plan stanowiska oraz plansze, przedstawiające m.in. komputerowe wizualizacje grobów, na jakie natrafiono podczas wykopalisk. Dzięki nim można przyjrzeć się zarówno grobom jedno- bądź wielokomorowym, jak i wyglądowi zewnętrznemu prawdopodobnie najstarszej znalezionej w Egipcie mastaby. Szkoda, że zabrakło na wystawie makiety zróżnicowanego geodezyjnie stanowiska.

Dopełnienie wystawy stanowią: pokaz slajdów oraz partie eksponatów - niestety, tylko z cmentarzyska  Minszat Abu Omar, na które składa się starożytna ceramika pochodząca z okresu tego samego, co ta znaleziona w Tell el-Farcha. Na wystawie pełni ona rolę zamiennika dla przedmiotów z Tell el-Farcha, gdyż wywożenie znalezisk przez ekipy archeologiczne z terenu Egiptu pozostaje wciąż zabronione.

Mimo że, wystawa ma charakter symboliczny, zajmuje tylko jedno pomieszczenie i nie zdobi jej żaden ze znalezionych w Tell el-Farcha przedmiotów, to i tak warto zwrócić na nią uwagę. Prezentuje przecież prawdziwe i wyjątkowe stanowisko archeologiczne oraz osiągnięcia eksplorujących ten teren polskich naukowców, ukoronowaniem których było odnalezienie zbioru unikatowych figur wykonanych z kła hipopotama i kości słoniowej oraz dwóch innych, wykonanych z drewnianego rdzenia obitego złotem - obiektów przedstawionych na fotografiach w skali 1:1.

Podobna okazja by obejrzeć takie zdjęcia może nieprędko się powtórzyć. Przyszłość wykopalisk w Tell el-Farcha jest bowiem niepewna, ze względu na postępującą urbanizację terenu wokół stanowiska, przypominającego bardziej miejską parcelę aniżeli obraz znany z filmów o odkryciach archeologicznych, mało transparentne losy trwającej arabskiej "Wiosny Ludów" w Egipcie i czas ok. 3-4 lat potrzebny, by zakończyć badania tego terenu przez ekipę. Nie można wykluczyć, że Tell el-Farcha zostanie niedługo utracona bezpowrotnie, pozostając nie w pełni zbadana.

Jerzy Gołębiewski

• Wystawa "Tell el-Farcha. Początki starożytnego państwa egipskiego"
• Muzeum Archeologiczne (Pałac Górków, ul. Wodna 1)
• wystawa czynna do 31.08 w godzinach otwarcia muzeum